De Commissie heeft vandaag het derde jaarverslag over de rechtsstaat gepubliceerd. Het verslag kan niet los worden gezien van de invasie van Oekraïne door Rusland, die nogmaals aantoont hoe belangrijk de eerbiediging van de democratische waarden, de mensenrechten en de rechtsstaat is.
Het bevat een overzicht van de trends in de EU als geheel en 27 landenhoofdstukken over de ontwikkelingen in elke lidstaat sinds juli 2021. Het verslag van dit jaar bevat voor het eerst specifieke aanbevelingen voor elke lidstaat. De aanbevelingen beogen de lidstaten aan te moedigen lopende of geplande hervormingen door te voeren en in kaart te brengen op welke gebieden verbetering nodig is.
Voornaamste bevindingen en aanbevelingen
Uit het verslag van dit jaar blijkt dat er vooruitgang wordt geboekt met het debat over de rechtsstaat in Europa naarmate de lidstaten verbeteringen doorvoeren en kwesties in verband met de rechtsstaat aanpakken. Jammer genoeg blijft in sommige lidstaten op bepaalde punten bezorgdheid bestaan, met name over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Het verslag gaat voor het eerst ook in op de publieke media. Er zijn meer waarborgen nodig om ervoor te zorgen dat de onafhankelijkheid van de publieke media wordt beschermd en dat de financiering door de overheid toereikend is en niet wordt gebruikt om politieke druk uit te oefenen op deze media.
In dit verslag wordt follow-up gegeven aan de kwesties die in eerdere verslagen waren vastgesteld, het verdiept de beoordeling van de Commissie en het bevat ook opmerkingen over aangelegenheden zoals publieke media, het gebruik van spyware en de uitvoering van uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens.
Landenhoofdstuk over België - Samenvatting
België heeft concrete, uitgebreide maatregelen ingevoerd om de situatie op het gebied van de digitalisering van justitie tegen 2026 fors te verbeteren. Wat het beheer van justitie betreft, wordt voortgewerkt aan de overdracht van bevoegdheden van de uitvoerende naar de rechterlijke macht. De Hoge Raad voor de Justitie blijft inspanningen leveren om de onafhankelijkheid, kwaliteit en efficiëntie van het rechtsstelsel te verbeteren, met name door audits uit te voeren en adviezen over ontwerpwetgeving uit te brengen. Het gebrek aan personele en financiële middelen bij justitie blijft een probleem, maar er worden aanzienlijke investeringen en initiatieven in stelling gebracht om dit aan te pakken. Ook tegen het aanhoudende gebrek aan justitiële gegevens, dat de efficiëntie van het rechtsstelsel nog steeds bemoeilijkt, worden initiatieven genomen. Niettegenstaande de extra personele middelen die voor het wegwerken van de achterstand worden toegekend, blijven de bijzonder grote vertragingen die bij bepaalde rechtbanken worden gemeld, een bron van zorg.
Corruptie krijgt weliswaar aandacht in de nationale veiligheidsstrategie en in verschillende actieplannen, alsook in meerdere coördinatieplatforms, maar België heeft geen specifieke overkoepelende strategie voor corruptiebestrijding. De situatie bij de Centrale Dienst voor de Bestrijding van Corruptie (CDBC) is verbeterd, zoals onder meer blijkt uit de resultaten in het kader van corruptiezaken op hoog niveau, maar de middelen van deze dienst zijn, globaal bekeken, nog steeds beperkt. De verplichting om een vermogensaangifte en een mandatenlijst in te dienen, wordt doorgaans goed nagekomen, maar zowel de verificatie als de transparantie van deze verklaringen blijft problematisch. Het systeem voor het melden van mogelijke gevallen van buitenlandse omkoping is ingevoerd, maar de vervolging wordt bemoeilijkt door, onder meer, verjaring, een gebrek aan prioritering en moeilijkheden bij het verkrijgen van bewijs. De invoering van gelijklopende integriteitsregels in alle geledingen van de politie verloopt niet probleemloos, aangezien elke politiezone haar eigen regels heeft. Er bestaat nog steeds geen breed integriteitsbeleid voor ministers, ministeriële kabinetten en parlementsleden en de lacunes in de bestaande deontologische codes zijn nog niet gevuld. Noch het parlement, noch de regering beschikt over duidelijke en consistente regels voor het omgaan met geschenken en gratificaties. Er zijn initiële stappen gezet in de richting van een hervorming van het wetgevingskader inzake lobbywerk. Wat klokkenluiders betreft, is een hervorming van de wetgeving in de maak. De regels inzake draaideurpraktijken bevatten nog steeds lacunes, met name wat betreft de werkingssfeer en het ontbreken van overgangsmaatregelen.
De pluriformiteit van de media blijft gewaarborgd dankzij het robuuste rechtskader en de onafhankelijke mediaregulatoren. De autonomie en de onpartijdigheid van de openbare omroepen worden gegarandeerd door specifieke waarborgen inzake bestuur en operationele en redactionele onafhankelijkheid. De mediamarkten van de drie taalgemeenschappen zijn nog altijd sterk geconcentreerd. Het recht van toegang tot openbare documenten zou beïnvloed kunnen worden door recente wetgeving (waarbij nieuwe weigeringsgronden worden ingevoerd) en door vertraging bij de behandeling van toegangsverzoeken. Journalisten worden online en offline steeds vaker belaagd, zowel fysiek als verbaal. Sporadisch wordt melding gemaakt van inbeslagneming en wissing van journalistiek materiaal door de politie. Daartegenover staat dat recente jurisprudentie duidelijkheid heeft geschapen over de mogelijkheid voor journalisten om politie-interventies te filmen, en voor rechtbanken om robuuste juridische waarborgen te handhaven.
Zowel de Raad van State en het Grondwettelijk Hof als andere onafhankelijke instellingen die een belangrijke rol spelen in het systeem van controles en waarborgen, staan voor een aantal uitdagingen op het gebied van middelen, maar er worden stappen ondernomen om dit probleem aan te pakken. De pandemiewet, die voorzag in een nieuwe rechtsgrondslag voor noodmaatregelen in geval van een pandemie, is in maart 2022 opgeheven en zal op grondwettigheid worden getoetst door het Grondwettelijk Hof. Het maatschappelijk middenveld wordt regelmatig betrokken bij overheidsinitiatieven, maar zou naar verluidt enigszins vernauwd zijn. Er is een burgerraadpleging gehouden over de voorbereiding van een toekomstige staatshervorming.
Aanbevelingen voor België
België wordt herinnerd aan de in het nationale herstel- en veerkrachtplan gedane toezeggingen inzake bepaalde aspecten van het justitieel stelsel en krijgt bovendien de aanbeveling om:
· Maatregelen voor de inzet van voldoende personele en financiële middelen in alle geledingen van het justitieel stelsel voort te zetten, rekening houdend met de Europese normen inzake middelen voor het justitieel stelsel.
· De hervorming van de wetgeving inzake lobbyactiviteiten te voltooien, via vaststelling van een kader dat onder meer een transparantieregister en een transparantieparagraaf instelt en dat van toepassing is op zowel parlements- als regeringsleden.
· Het integriteitskader te versterken, onder meer door vaststelling van een deontologische code voor alle leden van de ministeriële kabinetten, van regels inzake geschenken en gratificaties voor parlements- en regeringsleden en van regels inzake draaideurpraktijken voor regerings- en kabinetsleden.
· Het kader voor toegang tot officiële documenten te versterken, met name door de procedures voor het indienen van verzoeken en het aantekenen van beroep te verbeteren en door de gronden voor afwijzing van verzoeken om openbaarmaking te beperken, rekening houdend met de Europese normen inzake toegang tot officiële documenten.
Meer info
Persbericht (in het Nederlands) en Vragen & antwoorden (in het Engels)
Verslag over de rechtsstaat 2022 Landenhoofdstuk over België
Toestand van de rechtsstaat in de Europese Unie
Samenvattingen van de hoofdstukken per land en aanbevelingen
Bijzonderheden
- Datum publicatie
- 13 juli 2022
- Auteur
- Vertegenwoordiging in België